W modelu tradycyjnym, przedsiębiorca dokonuje zakupu palet, które następnie wraz z towarem wysyłane są do odbiorcy, kolejnego ogniwa w łańcuchu dostaw. Później, w zależności od ustalonych zasad, palety są zwracane bądź rozliczane w inny sposób (np. odsprzedawane, wymieniane, wliczone w cenę towaru). By ułatwić wymianę palet, logistycy w wielu sektorach posługują się rozwiązaniami standardowymi – czyli np. paletami EUR, których cechy, właściwości fizyczne i funkcjonalność są ściśle określone. Dzięki temu zarządzanie paletami jest nieco łatwiejsze.

W przypadku poolu paletowego (otwartego – opartego na standardowych paletach EUR bądź zamkniętego – operującego własnymi, unikatowymi paletami) właścicielem palet jest operator poolu. Użytkownik (nadawca) jedynie je wypożycza (są dostarczane w określonym miejscu i czasie), a następnie wysyłane do odbiorców wraz z towarem oraz jednoczesną informacją o tym do operatora poolu. Dzięki temu, operator wie, gdzie znajdują się jego palety i może zająć się ich odbiorem, zwalniając z tej czynności użytkownika.

Idea wypożyczania palet nie jest już czymś nowatorskim, rozwiązania takie są dostępne w Polsce od ok. 10 lat. Przyglądając się jednak rynkowi wynajmu palet, można zauważyć, że dopiero lata 2008-2009 przyniosły wyraźne ożywienie i wzrost popularności tego typu usług. Złożyło się na to kilka czynników, jednak dwa najważniejsze to:

• wprowadzone pod koniec 2007 roku zmiany legislacyjne, tj. nowelizacja ustawy „Prawo własności przemysłowej” (tak, palety EUR są produktem markowym i jako takie, podlegają ochronie prawnej);
• spowolnienie gospodarcze spowodowane pęknięciem w 2008 roku bańki na rynku nieruchomości i związanych z nim usług finansowych w Stanach Zjednoczonych, które w efekcie miało zasięg globalny, wpływając również w Polsce na branżę FMCG (dóbr konsumpcyjnych częstego zakupu) – dominujący sektor w zakresie masowego użytkownika palet.

Zmiana ustawy „Prawo własności przemysłowej” spowodowała, iż wiele firm obracających na co dzień setkami palet pod towarem zorientowało się, że mimo ich dobrej woli gospodarka paletowa w pełni zgodna z prawem (a więc obrót jedynie oryginalnymi, niepodrabianymi paletami EUR) nie jest łatwa. Warto w tym miejscu przypomnieć, że palety EUR są precyzyjnie zdefiniowanym (w kodeksie UIC 435) produktem – posiadającym szereg określonych cech (m.in. odpowiednia konstrukcja, wymiary, właściwe oznaczenia); potoczne pojęcie „europalety” jest dalece nieprecyzyjne, w praktyce odnosi się ono do palet drewnianych o wymiarach 800x1200mm (a więc typowych dla palet EUR), nie należy jednak jednoznacznie utożsamiać wszystkich „europalet” z paletami EUR. W myśl nowego brzmienia ustawy, naruszeniem prawa jest nie tylko „wprowadzenie do obrotu” towaru naruszającego czyjąś własność przemysłową (znaki handlowe), ale także każdorazowy obrót takimi towarami. Sprowadzając to do użytkowania palet – właściwie każdy podmiot używający palet EUR narażał się na potencjalne sankcje, gdyż wg różnych szacunków, w momencie wejścia nowelizacji ustawy w życie, jedynie ok. 30% palet w obiegu było oryginalne i spełniające stawiane im kryteria. Reszta, ze względu na stan techniczny oraz bezprawnie nadane im cechy palet EUR – powinna być natychmiast wycofana z obiegu. Przy tak masowym produkcie jak palety EUR – było to niewykonalne.

To zagrożenie konsekwencjami prawnymi (mimo dobrych chęci i zapewnienia środków, nie sposób było operować pulą w 100% oryginalnych palet EUR) spowodowało, że użytkownicy palet zaczęli się rozglądać za alternatywnymi rozwiązaniami, pozwalającymi ograniczyć odpowiedzialność karną za ewentualne uchybienia, bądź przenieść ją na inne podmioty. W konsekwencji wielu przedsiębiorców zaczęło bliżej przyglądać się ofercie pooli paletowych – oferujących palety niemal identyczne z EUR, o takiej samej bądź lepszej funkcjonalności (nośność, wytrzymałość, modułowe wymiary), jednak w żaden sposób nie będącymi paletami EUR, tym samym – omijających typowe ryzyka z nimi związane. To operator poolu jest właścicielem palet, to on gwarantuje ich jakość, bezpieczeństwo oraz dostępność.

Drugi z czynników, które wpłynęły na rozwój pooli paletowych – pochodna spowolnienia gospodarczego, to znacznie wyraźniej występująca presja optymalizacji kosztów. Przejście z tradycyjnego modelu zakupu i wymiany palet na wynajem zmienia układ kosztów w przedsiębiorstwie. Zamiast zakupu palety (inwestycja w środki trwałe), nakładów na naprawę palet, ich segregowanie, administrację, odzyskiwanie pustych opakowań od odbiorców, pojawia się koszt związany z każdorazowym wynajmem jednej palety. Porównując koszty „posiadania” i wynajmu palet można zauważyć, że trudny do uchwycenia koszt jednostkowego użycia palety w przypadku wynajmu może być wyższy od tego w modelu tradycyjnym, jednak łączne koszty gospodarki paletowej są na akceptowalnym poziomie bądź nawet niższe. Wynika to z faktu, iż inna jest struktura kosztów, zmniejszają się koszty administracji, odzyskania pustych palet od klientów, odpadają koszty zakupu i napraw palet, ustalania sald z odbiorcami, wpłynąć można również na koszty transportu. Użytkownik palet pozbywa się wreszcie ryzyka dokonywania obrotu podrobionym towarem. W wielu przypadkach korzystanie z usług dobrze funkcjonującego poolu paletowego okazało się tańsze od „posiadania” palet, co w dużej mierze wynika z trudności zmierzenia i jednoznacznego określenia, jaki jest całkowity koszt użytkowania palet „własnych” (w cudzysłowie, bo w praktyce trudno określić które konkretnie palety należą do danego użytkownika – w końcu są one wymieniane zazwyczaj w stosunku jeden do jeden, na inne, tego samego typu).

W oparciu o doświadczenia ECR Polska można stwierdzić z pewnością, że zamknięte poole paletowe są korzystne kosztowo w wielu przypadkach, podobnie jak istnieją organizacje i łańcuchy dostaw, w których tańsza jest gospodarka paletami EUR na własny rachunek.

Potwierdzają to również wyliczenia największego w Polsce (i na świecie) operatora poolu zamkniętego (palet niebieskich) – firmy CHEP. Oprócz CHEPa, podobne usługi oferują również firmy takie jak EP Serwis, Europal, Paki Logistics (w oparciu o standard palet EUR). Istnieją także rozwiązania wynajmu palet plastikowych, jak chociażby System Obrotu Paletami Plastikowymi (SOPP) firmy BECKER.
Udział leadera polskiego rynku, firmy CHEP, można oszacować na sięgający dwucyfrowych wartości patrząc na palety na stanie sieci handlowych (na podstawie infromacji operatora). Udziały pozostałych firm są znacznie mniejsze (ale też, trudniejsze do zmierzenia, ze względu na wykorzystywanie przez nich standardowych palet EUR, nie różniących się niczym od palet „własnych”). Palety plastikowe są często wykorzystywane w zastosowaniach niszowych (np. wyodrębnionych, zamkniętych łańcuchach dostaw, zaopatrzenia produkcji itp.).

Na koniec warto odnotować, że w Polsce właściwie nie prowadzą operacji pozostali gracze z europejskiej czołówki – EuroPoolSystem (przejął LPR - palety czerwone) i IPP-Logipal (palety brązowe) – mających mocną pozycję w kilku krajach Europy Zachodniej. Niektórzy polscy producenci korzystają w działalności eksportowej z plastikowych palet Svenska Retursystem – dominującego standardu branży FMCG w Szwecji. Podobne rozwiązanie zamkniętego, spółdzielczego poolu (utworzonego przez wszystkich liczących się graczy) jest również od kilku lat rozwijane w Norwegii.

Reasumując, poole paletowe są rozsądną alternatywą dla posiadania palet, ich udział rynkowy rośnie zarówno w Polsce, jak i Europie. Decyzja o wyborze konkretnego rozwiązania powinna być za każdym razem poparta dogłębnymi analizami kosztowymi, oceną dodatkowych korzyści (mniej biurokracji, kosztów politycznych, możliwość koncentracji na działalności podstawowej itp.), akceptacją danego rozwiązania przez partnerów handlowych. Decyzja ta może przynieść obopólne korzyści wszystkim uczestnikom obrotu paletowego.

Mateusz Boruta
Dyrektor Zarządzający, ECR Polska.
Foto:Log4.pl